در این نشست علمی حجت الاسلام والمسلمین دکتر نجف لک زایی و حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدجواد نوروزی و جناب آقای دکتر علیرضا صدرا به عنوان کارشناس و جناب آقای دکتر مرتضی یوسفی راد به عنوان دبیر علمی در خصوص اخلاق سیاسی، به تبادل‌نظر و بیان دیدگاه‌های خود پرداختند.
دبیر علمی نشست، در ابتدا سه سوال مهم را مطرح کردندکه محورهای گفتگوها را شکل می داد:
محورهای گفت‌و‌گو:
- مفاهیم اساسی اخلاق سیاسی در گفتمان انقلاب اسلامی
- دلایل عدم کارآمدی ارزشهای تولیدشده در شرایط فعلی جامعه
- راهکارهای بهرهگیری از اخلاق سیاسی در تحکیم روابط سیاسی و اجتماعی
دکتر صدرا ضمن تأکید بر اهمیّت و ضرورت پرداختن به این بحث، چیستی و چرایی، چگونگیشناسی و چگونگیسازی را از مسائل مهمّ اخلاق سیاسی دانستند؛ چرایی و چیستی ناظر به فلسفه و حکمت اخلاق، چگونگیشناسی ناظر به دانش اخلاق و چگونگیسازی ناظر به فنّ اخلاق است.
ایشان در تبیین نسبت میان اخلاق و سیاست در نظام توحیدی اسلام رابطۀ میان این دو را به رابطۀ روح و جسم تشبیه کردند. از نظر ایشان اخلاق و سیاست مبدأ، نظام و هدف واحدی دارند و با حفظ دوگانگیشان عین هم هستند؛ تعیّن و تشخّص سیاست به اخلاق، و تحقّق و تحصّل اخلاق به سیاست است.
دکتر صدرا کارنامۀ انقلاب اسلامی را در عرصۀ تحقّق اخلاق و سیاست توحیدی بسیار موفّق ارزیابی کردند و بیاخلاقیهای موجود در جامعه را ناشی از خودبرتربینیها و منفعتطلبیهای فردی، جناحی و ملّی دانستند.
ایشان در بخش دیگری از سخنانشان با تأکید بر ظرفیّت و ضرورت موجود در جمهوری اسلامی برای کارآمدسازی اخلاق سیاسی در تحکیم روابط سیاسی و اجتماعی، با استناد به آراء سیاسی فارابی راهبردهایی را در این زمینه ارائه کردند که روزآمدسازی مطالب، مهندسی اخلاق (نظامسازی و هنجارسازی اخلاق)، مدیریّت جریانسازی فرهنگی (بسیج تمامی منابع، نیروها و نهادها)، نظارت و کنترل (پایش) و آسیبشناسی و آسیبزدایی از جملۀ آنها است.
دکتر نوروزی با تأکید بر بسترهای اجتماعی اخلاق سیاسی ظهور انقلاب اسلامی را زمینهساز بروز شکلگیری مفاهیم اخلاقی با مضامین به شدّت سیاسی دانستند که مفهوم «اخوّت» از جملۀ این مفاهیم است.
ایشان در ادامه به آسیبشناسی اخلاق انتخابات ـ به عنوان یکی از مصادیق روشن اخلاق سیاسی ـ پرداختند. از نظر ایشان این آسیب ناشی از نهادینه نشدن اخلاق در افراد جامعه است و نیز عدم اهتمام به تولید اخلاق متناسب با این پدیده است؛ به عبارت دیگر، خلأ فرهنگسازی و اخلاقسازی در این عرصه سبب شده است که انتخابات به عنوان بخشی از مؤلّفۀ فرهنگ غرب، پیوست فرهنگی و اخلاقی خود را نیز به تدریج وارد فرهنگ ما کند.
حجت الاسلام دکتر نوروزی در بررسی دلایل ناکارآمدی ارزشهای تولیدشده در نظام جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی جامعه به سه عامل مهمّ پرداختند:
- مبانی فکری و عمل بر اساس شاکله؛ وجود خلأ اخلاقی در افراد جامعه
- عوامل نهادی و ساختاری؛ خلأ ساختارها و نهادهای متولّی امور اخلاقی
- عوامل کنشی و رفتاری ناشی از خلأهای قبلی
همچنین ایشان در مقام ارائۀ راهکار برای حلّ معضل ناکارآمدی اخلاق سیاسی به سه راهبرد عمده اشاره کردند:
- توجّه به ضرورت و اهمیّت اخلاق سیاسی در عرصۀ کارآمدی و کارآمدسازی، و به دنبال آن تأسیس یک سازمان کلان برای تقسیم وظایف میان نهادهای مختلف جامعه اعمّ از حوزه، دانشگاه و مدرسه
- ارائۀ تعریف دقیق و مورد اجماع از فلسفۀ اخلاق و فلسفۀ تعلیم و تربیت و تعیین مبانی، اصول و اهداف و روشهای آنها
- شناسایی دقیق آسیبها و اتّخاز راهبردهای متناسب با هر آسیب
دکتر نجف لکزایی با توجّه به حجم اندک متون تولید شده در حوزۀ اخلاق سیاسی و فقدان یک گرایش و رشتۀ علمی ناظر به این بحث در مجامع حوزوی و دانشگاهی، کارنامۀ جمهوری اسلامی ایران را در حوزۀ این دانش ضعیف ارزیابی کردند. از نظر ایشان دلیل این امر آن است که نه از سوی دولت (نهاد ادارهکنندۀ جامعه) و نه از سوی جناحها و احزاب اجتماعی مطالبهای در این خصوص صورت نگرفته است.
ایشان با این استدلال که فضایل اخلاقی جز در عرصۀ اجتماع تحقّق نمییابند و جامعه نیز بدون تشکیلات سیاسی مقدور نیست، فلسفۀ اصلی تأسیس دولت را گسترش خیرات و مبارزه با شرور دانستند و بر این اساس نتیجه گرفتند که هم علم اخلاق با علم سیاست و هم فعل اخلاقی با فعل سیاسی در ارتباط است.
همچنین ایشان ضمن تأکید بر محبّت ارادای به عنوان مهمترین عامل همبستگی اجتماعی، بهترین نوع محبّت ارادی را محبّتی دانستند که بر اساس خیر و فضیلت (اخلاق) پدید آید و ایجاد آن را اصلیترین وظیفۀ دولت برشمردند.
حجت الاسلام دکتر لکزایی در بخش پایانی سخنانشان گسترش اخلاق در جامعه را نیازمند متقاضی و مصرفکننده دانستند. از نظر ایشان ایجاد یک دستگاه برای تولّی گسترش اخلاق در جامعه کفایت نمیکند و نظام سیاسی برای اخلاقی بودن لازم است تمامی ارکان و اجزاء آن اخلاقی عمل کنند.