علیرضا صدرا، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره اینکه وضعیت سخت اقتصادی و معیشتی مردم در کنار ناکارآمدی و سوء تدبیرها و مفاسد اقتصادی تا چه اندازه بحران شکاف دولت و ملت را جدی و واقعی کرده است، گفت: جمهوری اسلامی ایران طی چهل سال گذشته و پس از مرحله تأسیس نظام و تثبیت در دفاع مقدس، موفق شده زیرساخت‌های کشور را بسازد و راه، آب، برق، گاز، بهداشت و آموزش را به اقصی نقاط کشور برساند. همچنین در کشور عدالت تولیدی وجود دارد و هر کسی بخواهد کار و تولید کند، همه این زیرساخت‌ها فراهم است و اگر کمبودی باشد، قابل تأمین است.
بیشتر بخوانید:
وی افزود: در بسیاری از این زیرساخت‌ها زمانی واردکننده و مصرف‌کننده بودیم، اما الان تولیدکننده و صادرکننده هستیم که نمونه بارز آن برق است که تولید و توزیع شده و روستاهای بالای بیست خانوار کشور همگی برق دارند و الان حتی برق هم صادر می‌کنیم. در کنار این در مواردی مانند آب، راه، ارتباطات و مصالح ساختمانی نظام عملکرد موفقی داشته و نیروی متخصص زیادی تربیت شده و نقدینگی بالایی هم تولید شده و مشکلات اقتصادی امروز ناشی از نقدینگی رهاشده‌ای است که به سمت تولید هدایت نشده است. حال عده‌ای تصور می‌کنند این یک بحران است، در حالی که یک مسئله عارضی تلقی می‌شود و باید نقدینگی بالا را مدیریت به سوی تولید سوق دهیم.
کشور در بحران و بن‌بست نیست
صدرا بیان کرد: مجموعه حاکمیت اعم از دولت، مجلس و سایر نهادها باید فقط بر روی مسئله مدیریت و هدایت نقدینگی تمرکز کنند و نابسامانی اصلی کشور به این خاطر است. اگر نقدینگی به درستی هدایت شود و به اشتغال، رونق تولید و تولید کالا منجر شود، رکود تورمی کاهش پیدا می‌کند. امروز رکود تورمی فشار جدی بر مردم وارد کرده و دشمن هم بر روی این مسئله تمرکز کرده است. با وجود این امروز کشور در بحران و بن‌بست نیست، بلکه تحت فشار است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه فشار امروز ناشی از کمبود و نداشتن نبست، بلکه به خاطر داشتن زیاد رها شده است، گفت: در این زمینه مجلس نقش جدی دارد؛ مجلس به جای مالیات بر ارزش افزوده باید مالیات بر قیمت افزوده را مصوب کند. کارخانه‌دار و تولیدکننده به خاطر همین مالیات بر ارزش افزوده و سختی‌های فرایند تولید اعم از مالیات، حقوق و بیمه کارگر، کارخانه خود را می‌فروشد و این سرمایه را تبدیل به املاک متعدد در داخل و خارج کشور می‌کند و سرمایه او تبدیل به «کنز» می‌شود و به جای اینکه رونق و اشتغال ایجاد شود، رکود و تورم شکل می‌گیرد.
بنگاه‌ها در کشور همه‌کاره شده‌اند نه مجلس و دولت
وی تصریح کرد: الان به خاطر حاکمیت چنین فضایی بنگاه‌ها همه‌کاره شده‌اند و نهادی مانند مجلس نقشی ندارد و در موضوعی مانند خودرو مجلس در نهایت غرولندی می‌کند اما بنگاه‌ها در خودرو، سکه، مسکن و دلار همه کار می‌کنند و آنها در این فضا که نقدینگی رها شده، محور اصلی هستند. مسئولان هم یا به دنبال مهار نقدینگی هستند یا آن را رها می‌کنند، در حالی که هیچ‌کدام درست نیست، بلکه باید مدیریت شود و از سرگردانی به سوی تولید برود.
صدرا ابراز کرد: لذا مسئولان در مجموعه قوا و نهادها باید به جای شعار و حرف زدن، با هماهنگی یکدیگر مسئله هدایت نقدینگی به سمت تولید را عملی کنند. امروز کشور یک کار اصلی و مهم دارد و آن هم مدیریت و هدایت نقدینگی به سمت تولید است تا رکود و تورم شکسته شود.
وی افزود: تورم زمانی ناشی از کمبود کالاست و زمانی هم با وجود وفور کالا رخ میدهد که نشان‌دهنده تقاضای بالاست نه اینکه تولیدی انجام شده باشد. در موضوع مسکن تا زمانی که کالای سرمایه‌ای است هر چقدر هم رشد تولید مسکن اتفاق بیفتد باز هم بحران مسکن پابرجاست و تنها زمانی بحران مسکن حل می‌شود که به کالای مصرفی تبدیل شود.
عوامل زمینه‌ساز شکاف دولت ـ ملت
این استاد اندیشه سیاسی دانشگاه تهران اظهار کرد: وقتی بر روی مردم این فشارهای اقتصادی باشد و می‌بینند مسئولان درگیر مباحث حاشیه‌ای و جانبی شده‌اند و از مسائل اصلی مردم عقب هستند، به طور طبیعی امکان شکاف دولت و ملت فراهم می‌شود. اگر خدای ناکرده مردم اعتماد خود را به کارآمدی، توانمندی و امین بودن مسئولان از دست بدهند، فاصله و شکاف اتفاق می‌افتد؛ اما واقعیت این است که کشور امروز به این بحران نرسیده اما با آسیب روبه‌روست و تنها راه حل این آسیب تمرکز کامل همه مسئولان بر مسئله هدایت نقدینگی به سمت تولید بر مبانی زیربناهای ساخته در این چهل سال است.
وی با تأکید بر اینکه امروز تمام عوامل تحقق هدایت نقدینگی به تولید فراهم است، گفت: این عوامل با هم هماهنگ نیستند؛ به عبارتی نقدینگی، زیرساخت‌ها و نیروهای تربیت‌شده با هم جدال دارند که اگر هماهنگ شوند خروجی آن رونق تولید و حل تدریجی مشکلات مشکل مردم است. لذا این مشکلات به هیچ وجه حل‌شدنی نیست. اگر این مشکلات حل شود، مردم امیدوار می‌شوند و اعتمادشان به حاکمیت تقویت می‌شود، زیرا مردم هیچ مشکلی با حاکمیت و نظام ندارند.
آسیب فقدان برنامه و کادرسازی در جناح‌های سیاسی
صدرا یادآور شد: مسئله دیگر این است که به برکت انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی جابه‌جایی قدرت در این چهل سال به طور واقعی رخ داده، در حالی که در چندین هزار سال حکومتی که بر ایران حاکم بوده جابجایی قدرت با خواست مردم نبوده و همواره گروه و قبیله‌ای با شمشیر قدرت را از گروه دیگری گرفته و از آن خود کرده است. در این چهل سال خواست و اراده مردم در تغییر دولت‌ها تجربه شده و این باعث شکل‌گیری جناحها و جریان‌های سیاسی متفاوت شده است، اما این تشکیل جناح و جریان باید مقدمه‌ای بر برنامه‌محوری و کادرسازی شود که امروز این‌گونه نیست و به همین دلیل جناح‌های سیاسی مرجع هستند اما مورد مراجعه مردم نیستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: جناحها به جای آن‌که برنامه‌محور باشند و برای حل مشکلاتی مانند تورم، رکود، بیکاری و چگونگی رونق اقتصادی راهکار ارائه دهند، زمانی که برای مجلس یا دولت انتخاب شدند تازه به دنبال تیم و برنامه می‌روند. امروز قانون مالیات بر ارزش افزوده یک قانون ضد رونق، تورم‌زا و رکودآفرین است. اگر جریان‌های سیاسی همین قانون را اصلاح کنند تا نقدینگی از تولید فرار نکند بزرگترین اقدام را انجام داده‌اند.
وی اظهار کرد: جناح‌های سیاسی باید برای وضعیت تولید برنامه جامعی داشته باشند تا برای تولید جاذبه و مزیت ایجاد شود و سرمایه‌دار مسکن و خودرو را به امید افزایش قیمت چند سال نگه ندارد و وارد بازار نکند. این به خاطر هزینه بالای تولید است و این باعث شده «کنز»، سرمایه تولید کند. پس از اینکه تولید مزیت پیدا کرد آنگاه باید بر روی قیمت افزوده مانند زمین و مسکن و خودرو مالیات اعمال کرد تا کسی خواست پراید سی میلیونی را صد میلیون بفروشد مازاد بر آن قیمت مصوب را به دولت مالیات بدهد. تا چنین وضعیتی حاکم نشود تولید ضعیف می‌ماند و همه اعم از مالیات، بیمه و قانون کار بر سر آن می‌زنند.
کارآفرینی و هدایت نقدینگی؛ دو مسئله اصلی کشور
صدرا تصریح کرد: بر همین اساس امروز دو مسئله کارآفرینی و هدایت نقدینگی به تولید را همه مسئولان باید جدی بگیرند. امروز در کشور هم زمینه سرمایه‌گذاری و هم نقدینگی فراوان وجود دارد و اینها مزیت‌های بزرگی است که خیلی از کشورها یا هیچ‌کدام را ندارند یا یکی از آنها را دارند. امروز جناحها و جریان‌های سیاسی به جای اینکه به فکر این باشند چه کسی را نامزد ریاست‌‌جمهوری یا نمایندگی مجلس کنند باید برنامه خود را برای ریاست‌‌جمهوری یا مجلس اعلام کنند و فقدان اینها باعث مأیوس شدن مردم از دولت و مجلس می‌شود.
وی تأکید کرد: چهل سال دوم انقلاب باید زحمات چهل سال اول را تبدیل به بهره‌وری و اثربخشی کند و دولت، مجلس، قوه قضاییه و سایر نهادها مسئولند و اگر مردم شاهد به ثمر نشستن برنامه‌ها و حل مشکلات باشند دلبستگی بیشتری به نظام پیدا می‌کنند و زمینه‌ای برای شکاف ایجاد نمی‌شود. پایه قدرت نظام جمهوری اسلامی مردم هستند و مانند برخی کشورهای دیگر نیروهای نظامی نیستند و این مردم همان‌هایی هستند که امروز بعضی از آنها به نان شب خودشان محتاج هستند و نمی‌توانند برای فرزندان خود شغلی فراهم کنند.
صدرا درباره تأثیر عدم استفاده مناسب از ظرفیت نخبگان فکری و علمی از گرایش‌های مختلف از سوی مجموعه حاکمیت در لاینحل ماندن برخی مشکلات اساسی گفت: در این باره به یک خاطره اشاره می‌کنم؛ زمانی یکی از وزرای مطرح به من پیشنهاد داد که مشاور وی شوم، من در پاسخ گفتم مشاور می‌خواهی یا «مشاول». او خندید و گفت مشاول یعنی چه که من گفتم مشاول یعنی اینکه فقط ماشین و دفتر و حقوقی داشته باشی ولی از نظراتت هیچ استفاده‌ای نشود. مشاور حکم قائم مقام دارد و به مثابه تصمیم‌ساز گزینه‌ها و راهکارها را با ارائه نقاط ضعف و قوت در اختیار تصمیم‌گیر می‌گذارد تا او انتخاب کند. اما واقعیت آن است که در کشور ما چنین چیزی وجود ندارد و مشاور نظر خود را میدهد و مدیر نیز کار خود را می‌کند.
جناح‌های سیاسی از حالت هیئتی خارج شوند
وی مشکل اصلی کشور را فراتر از این مسئله و به لحاظ ساختاری دانست و گفت: در کشور جمهوریت، جناح و رقابت سیاسی شکل گرفته اما جناحها باید از حالت هیئت خارج شده و به سازمان تبدیل شوند و لازمه سازمان شدن هم تولید برنامه و کادرسازی است که جناح های کشور این کار را نمی‌کنند و صرفا در حال جدال و جدل با هم هستند تا ریاست‌‌جمهوری و مجلس را تصاحب کنند. همین باعث شده که فرد غیر متخصص در یک جایگاه تخصصی قرار گیرد. اینکه استاد نخبه اقتصاد، وزیر اقتصاد شود درست نیست، زیرا وزیر مدیریت آن حوزه را برعهده دارد نه اینکه صرفاً دانش آن حوزه را داشته باشد. برای مدیریت و وزارت تناسب و تجربه تخصصی لازم است اما چون کادر تربیت نشده افراد بیشتر براساس رفاقت و همفکری سیاسی برای مدیریت انتخاب می‌شوند.
این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه جناح های سیاسی باید وارد فاز تولید برنامه و کادرسازی شوند، گفت: کادرسازی هم به معنای کنار هم گذاشتن افراد هم‌جناح نیست بلکه یافتن و پرورش افراد توانمند و کارآمد است و در دنیا هم این‌گونه نیست که حتماً فرد مدنظر ریاست‌‌جمهوری یا نمایندگی از همان حزب و جناح باشد. در واقع حزب باید تولید برنامه کند تا وقتی رئیس‌جمهور از حزبش انتخاب شد برنامه آماده‌ای وجود داشته باشد. زیرا پس از کسب قدرت دیگر زمان تولید برنامه نیست.
وی افزود: در حالی که در کشور ما احزاب و جناحها تا لحظه آخر در حال جنگیدن برای کسب قدرت هستند. لذا اصلاً تولید برنامه و کادرسازی نداریم و براساس تجربه شخصی کشور را اداره می‌کنیم. به همین خاطر رسانه‌ها نقش عمده‌ای در فراگیر کردن مطالبه برنامه‌محوری از جناح‌های سیاسی در میان مردم دارند تا مردم در نزدیکی هر انتخابات از جناحها بخواهند برنامه و کادر خود را ارائه دهند و به شخص رأی ندهند بلکه به برنامه و تیم رأی دهند. مجلس و دولت جای تولید برنامه نیست بلکه آغاز به کار دولت و مجلس زمان شروع برنامه‌های از پیش طراحی شده توسط حزب و جناح متبوع است.
صدرا در پایان اظهار کرد: بر این اساس اگر مشکل اقتصاد مردم حل شود، بسیاری از مشکلات فرهنگی و سیاسی هم کاهش پیدا می‌کند و این در گرو برنامه‌محوری و کادرسازی جناحها معطوف به حل مسئله نقدینگی و هدایت آن به سمت تولید و کارآفرینی است و در این صورت مردم همچنان پای کار انقلاب و نظام هستند.
گفت‌وگو از مهدی مخبری